Informacja sędziego Marka Celeja
rzecznika prasowego Krajowej Rady Sądownictwa (2002-2006)
W systemie ustrojowym Państwa, przed 1989 r. brakowało instytucji i mechanizmów prawnych, które gwarantowały realizację deklarowanej w Konstytucji z 1952 r. zasady niezawisłości sędziowskiej i samorządności sędziów. Przemiany ustrojowe Państwa, do których doszło w 1989 r. doprowadziły do ukształtowania modelu sądownictwa w oparciu o zasadę trójpodziału władzy i równowagi władzy, jak również na nowo określiły pozycję wymiaru sprawiedliwości w demokratycznym państwie prawa.
Wyrazem podziału władzy oraz jednym z fundamentów Konstytucji demokratycznego państwa prawa stała się nieusuwalność sędziego, niezbędna do legitymizacji sądownictwa będącego gwarantem ochrony praw obywateli. Niezawisłość sędziowska ma bowiem jednoznaczną i ugruntowaną treść dającą gwarancję bezstronnego podejmowania rozstrzygnięć. Oznacza niezależność sędziego, zarówno od stron sporu, jak i organów Państwa. Niewątpliwie niezależność sądownictwa wpływa na stabilność Państwa, jego gospodarkę, a także realizuje inne ważne cele społeczne. Dążenie do tego, ażeby władza sądownicza mogła wywierać znaczący wpływ na kształtowanie się kultury prawnej społeczeństwa, na poziom i skuteczność ochrony podstawowych praw i wolności, na rzeczywiste utrwalenie standardów państwa prawnego, stanowiło szczególną wartość, która legła u podstaw odbudowania autorytetu sądownictwa.
Projekt utworzenia Krajowej Rady Sądownictwa powstał w wyniku porozumienia politycznego zawartego podczas obrad "okrągłego stołu". Zakładał utworzenie organu konstytucyjnego składającego się z przedstawicieli wszystkich trzech władz - ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. W ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 roku o zmianie Konstytucji przyjęto w art. 60, iż powoływanie sędziów jest prerogatywą Prezydenta RP, działającego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (dawniej nominacje sędziowskie wręczała Rada Państwa na wniosek Ministra Sprawiedliwości). Ustawa z dnia 20 grudnia 1989 roku o Krajowej Radzie Sądownictwa, która stoi na straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów przewidywała szereg uprawnień Rady, m.in.:
podejmowanie uchwał w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów,
rozpatrywanie i ocenę kandydatur do pełnienia urzędu sędziowskiego oraz przedstawianie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosków o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie Administracyjnym, sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i sądach wojskowych,
występowanie do Rzecznika Dyscyplinarnego z żądaniami wszczynania postępowań dyscyplinarnych w stosunku do sędziów oraz odwoływanie się od wyroków sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji,
rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku, wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziów, którzy ukończyli 65 rok życia.
Przypomnieć należy iż Krajowa Rada Sądownictwa jest organem kolegialnym, a pierwszy skład Rady ukonstytuował się na posiedzeniu, które odbyło się 23 lutego 1990 r. Przewodniczącym Krajowej Rady Sądownictwa został wybrany sędzia ówczesnego Sądu Wojewódzkiego w Łodzi Stanisław Zimoch.
Krajowa Rada Sądownictwa składa się z 25 członków. W skład Rady wchodzą: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, osoba powołana przez Prezydenta RP, Minister Sprawiedliwości, czterech posłów, dwóch senatorów, dziesięciu sędziów będących przedstawicielami sądów powszechnych, dwóch sędziów Sądu Najwyższego, dwóch sędziów sądów administracyjnych i sędzia sądu wojskowego. Tak jak w większości innych krajów europejskich, skład polskiej Krajowej Rady Sądownictwa jest mieszany, przy czym sędziowie stanowią większość. Taki skład Rady daje możliwość bezpośredniej odpowiedzialności politycznych struktur państwa za funkcjonowanie sądownictwa a jednocześnie zapewnia odpowiedni zakres niezależności.
W pierwszym roku funkcjonowania Rady w znaczący sposób wzrosły nakłady finansowe i uległa istotnej poprawie sytuacja materialna sędziów. Zaistniały więc wszelkie warunki do poprawy funkcjonowania sądów i podniesienia poziomu orzecznictwa, krótko mówiąc do budowania silnego, niezależnego cieszącego się wysokim autorytetem sądownictwa. Jednakże po 1991 roku nastąpiło wyraźne zahamowanie procesu reformowania sądownictwa, bowiem z jednej strony ustawodawca, w ramach budowy państwa prawa, wprowadził zestaw przepisów odsyłających i kierujących sprawy do niezawisłych sądów, to z drugiej, gwałtownemu rozwojowi spraw poddanych ocenie sądów, nie towarzyszył wzrost środków materialnych na rozwój wymiaru sprawiedliwości.
Krajowa Rada Sądownictwa wielokrotnie zwracała uwagę w swoich licznych uchwałach bądź stanowiskach na niebezpieczeństwo niedowładu sądownictwa, a przez to na spadek autorytetu III władzy. W ocenie Rady poszerzenie kognicji sądów nie zawsze było przemyślane i uzasadnione racjami konstytucyjnymi, czego dobitnym przykładem było przejęcie spraw dawnych Państwowych Biur Notarialnych, czy też spraw rozpoznawanych przez kolegia do spraw wykroczeń. Zwracała także uwagę na groźne zjawisko niedoinwestowania sądownictwa, czy też pogarszające się warunki pracy sędziów i sądów. Wejście w życie Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 roku (w tworzeniu której znaczący był udział Krajowej Rady Sądownictwa) spowodowało, że zapisy dotyczące Rady zostały znacznie rozbudowane. Określony został skład Rady, sposób wybierania jej przewodniczącego oraz kadencja wybranych członków.
Wzmocnienie ustrojowej pozycji Krajowej Rady Sądownictwa w Konstytucji RP z 1997 roku spowodowało, że Rada coraz częściej zwracała uwagę na zagadnienia dotyczące niezawisłości sędziowskiej, dbając zarazem o odbudowę społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Krajowa Rada Sądownictwa, w licznych wystąpieniach, domagała się poszanowania autorytetu władzy sądowniczej i podejmowała inicjatywy wzmacniające tę władzę. Dbała także o zapewnienie sędziom godnych wynagrodzeń, stosownych do ich odpowiedzialności i wkładu pracy, a także o zwiększanie nakładów budżetowych na polski wymiar sprawiedliwości.
Krajowa Rada Sądownictwa we wrześniu 1999 roku zorganizowała Konferencję Sędziów Polskich, która odbyła się w Warszawie z udziałem przedstawicieli najwyższych organów państwa oraz przedstawicieli partii politycznych. Mimo wielu deklaracji zmian, ze strony wszystkich czynników politycznych, na rzecz poprawy funkcjonowania sądownictwa, Konferencja pokazała, że władza sądownicza w praktyce jest często niedoceniana.
Dążąc do wzmocnienia pozycji Krajowej Rady Sądownictwa w ramach trójpodziału władzy, 27 lipca 2001 roku Sejm RP uchwalił nową ustawę o Krajowej Radzie Sądownictwa rozszerzając zakres jej kompetencji m.in. o współdecydowanie o budżecie wymiaru sprawiedliwości, jak również o obowiązek opracowania zbioru zasad etyki zawodowej sędziów.
Na podstawie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych z 27 lipca 2001 roku, Krajowa Rada Sądownictwa składa Ministrowi Sprawiedliwości wniosek o opracowanie projektu planu dochodów i wydatków sądów powszechnych. Korzystanie z tego uprawnienia owocuje systematycznym wzrostem nakładów na sądownictwo powszechne.
W dniu 19 lutego 2003 roku Krajowa Rada Sądownictwa uchwaliła zbiór zasad etyki zawodowej sędziów, będąc ustawowo zobowiązana do czuwania nad jego przestrzeganiem.
Od początku swojej działalności Krajowa Rada Sądownictwa utrzymywała liczne kontakty z przedstawicielami Rad Sądownictwa państw Europy zachodniej i państw, które zmierzały do integracji z Unią Europejską. Rada uczestniczyła w Pierwszej Konferencji Sędziów w listopadzie 2003 roku w Strasburgu, zorganizowanej przez Radę Europy, dotyczącej roli sędziego we wczesnym rozstrzyganiu sporów.
W dniu 20 maja 2004 roku Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa podpisał Kartę Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa państw Unii Europejskiej i krajów stowarzyszonych.
Nie ulega wątpliwości, iż Krajowa Rada Sądownictwa, jako organ konstytucyjny stojący na straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów, wielokrotnie wskazywała na pilną potrzebę właściwych zmian organizacyjnych, finansowych i legislacyjnych. Dbała także o należytą jakość pracy sędziów i sądów, dążąc do utrzymywania odpowiednio wysokiego poziomu etyki zawodu sędziego. Piętnowała każde, nieliczne przypadki nagannego zachowania sędziów, inicjując wszczynanie postępowań dyscyplinarnych bądź skarżąc orzeczenia zapadłe w postępowaniu dyscyplinarnym.
Krajowa Rada Sądownictwa dostrzega ważną rolę środków społecznego przekazu w życiu Państwa. Ich rola w demokratycznym państwie jest niezwykle cenna, gdyż media uważnie śledzą poczynania każdej władzy, w tym również sądowniczej. Mimo krytyki wymiaru sprawiedliwości, nawet też słusznej, gdzie opisywano opieszałość sądów, nieetyczne zachowanie niektórych sędziów, Krajowa Rada Sądownictwa wielokrotnie zwracała uwagę, iż krytyki się nie boi i każdy konstruktywny głos w dyskusji nad problematyką sądownictwa jest przyjmowany z dużym uznaniem.
Przez 15 lat funkcjonowania Krajowa Rada Sądownictwa dążyła do ustanowienia właściwej pozycji władzy sądowniczej, dbając o wzrost prestiżu zawodu sędziego. Walka o szacunek dla polskiego sądownictwa jest potrzebą chwili, zwłaszcza kiedy Polska jest pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej.
Mimo tych trudnych lat borykania się z wielorakimi problemami (zwłaszcza walka o lepszy budżet, zmniejszenie licznych zaległości w rozpoznawanych sprawach) te lata, od pierwszego posiedzenia Rady nie były latami straconymi.
"Sprawiedliwość jest ostoją mocy i trwałości Rzeczypospolitej" - napisano na budynku Sądu Okręgowego w Warszawie. Jest to motto, o którym Krajowa Rada Sądownictwa pamięta. Tak samo, jak pamięta wspaniałych jej członków, którzy pod przewodnictwem Stanisława Zimocha, Adama Strzembosza, Włodzimierza Olszewskiego, Andrzeja Jagiełły i aktualnie Krzysztofa Strzelczyka walczyli o lepsze jutro polskiego sądownictwa, o wzrost autorytetu sądownictwa i przywrócenie szacunku dla prawa.